وفاق افقي، وفاق عمودي خروج از بن‌بست‌ها (2)
علي ربيعي
وفاق علاوه بر اينكه به مثابه يك نظريه براي خروج از بن‌بست‌هاي فعلي ضروري است، به مثابه روش نيز قابل بحث بوده و به شيوه عملياتي كردن وفاق و ابعاد آن در ادامه پرداخته مي‌شود. به اعتقاد من، پزشكيان در اولين گام استفاده از وفاق به عنوان روش را در انتخاب كابينه به كار گرفت. وفاق يعني هر كس كه صلاحيت كاري را دارد درگير آن كار شود. تفاهم نظري و گذر از كينه‌هاي بي‌اساس و ديدن جناح مقابل به عنوان يك تفكر ديگر و نه به عنوان دشمن (امري كه عدم اعتقاد به آن در برخي از دولت‌ها با شدت بيشتري اتفاق افتاده است) مي‌تواند پايه وفاق شود. مطالعات من نشان مي‌دهد كه وفاق در ابعاد مختلف به صورت عمودي و افقي بايد اجرا شود. منظور از وفاق افقي، وفاق مابين احزاب، گروه‌ها و جريان‌هاي سياسي است (وقتي صحبت از وفاق است، بيشتر اين جنبه از وفاق مورد توجه نخبگان سياسي است كه شرط لازم و كافي براي به ثمر نشستن وفاق نيست، آنچه وفاق را جاري و نهادينه مي‌سازد وفاق عمودي است). منظور از وفاق عمودي، از يك بعد وفاق عمودي رو به بالا و در بعد ديگر وفاق عمودي رو به پايين است. تلفيق وفاق عمودي و افقي الزامي است كه بدون آن، هيچ تحولي براي درازمدت شكل نخواهد گرفت. در وفاق عمودي رو به بالا، دولت به معناي اخص آن بايد بتواند با حاكميت پيرامون برنامه‌هاي اصلاحي به تفاهمي دست يابد كه عناصر قدرت‌هاي پراكنده در كشور نه تنها از آن برنامه‌ها احساس خطر نكرده بلكه اين برنامه‌ها را در جهت ثبات تلقي کرده و نوعي شراكت و پيروزي همگاني عناصر حاكميت و دولت در آن ديده شود. منظور من از وفاق عمودي رو به پايين، وفاق با جامعه است كه ايجاد اين وفاق بايد در چند لايه صورت‌بندي شود. وفاق عمودي رو به پايين با به كارگيري نهادهاي مدني آغاز شده و با استفاده از انجمن‌هاي علمي، سمن‌هاي مختلف، سنديكاها و اتحاديه‌ها مي‌توان آن را به عمق جامعه برد و نهايتا در سطح نهاد خانواده و اذهان آحاد جامعه، وفاق ذهني براي آينده ايران شكل گرفته و نهادينه شود.
اين وفاق حتي بايد بين مردم با مردم شكل بگيرد. نگاه كنيد امروز در برخي از گروه‌هاي اجتماعي انگار نزاع مردم با مردم پديد آمده است. در تنازع‌هاي سطح افقي و افراطي شدن و تلقي دشمن نزديك از جناح مخالف و تسري آن به جامعه، وضعيت خطرناكي را براي انسجام اجتماعي پيش روي ما قرار داده است. در بسياري از جوامع نوعي دوگانگي ارزشي را مي‌توان ديد اما اين دوگانگي ارزشي، آن چنان تيز و برنده نيست و يك دوگانگي تعديل شده آسيبي بر جوامع وارد نمي‌سازد اما شواهد تجربي و اتفاقات رخ داده به خصوص در سال‌هاي اخير در مسائلي كه به خيابان كشيده شده، نشان از يك چندگانگي ارزشي تيز شده و برنده دارد و مي‌توان علائمي به سمت افراطي‌گري رفتن چگونگي اين چندگانگي‌ها را شاهد بود. اين امر، روندي مخرب در جهت زيستي مسالمت‌آميز براي رسيدن به اهداف مشترك ملي است. ما به وفاق جامعه با جامعه و بين مردم با مردم به صورت نوعي همدلي، پشت هم بودن، زمان بيشتري را در كنار هم گذراندن و... نيازمنديم. بدون ترديد، توسعه بدون وفاق صورت نمي‌گيرد و در تمام نظريه‌هاي توسعه‌اي كه اين روزها مطرح مي‌شود، علاوه بر الگوهاي توسعه (در انواع مكاتب) كه خود يك بحث مفصل است (من در كتاب معماي دولت مدني به طور مفصل و كامل كشورهاي تازه صنعتي شده و الگوهاي برون‌رفت و نوع توسعه آنها را مورد بررسي قرار داده‌ام) اين موضوع مطرح است كه اگر جامعه همراهي نكند و اگر مجموعه ساخت قدرت در برنامه توسعه سهم و مشاركت نداشته باشد توسعه اتفاق نمي‌افتد و برنامه توسعه شكست مي‌خورد. به طور مثال اگر شما قصد اصلاح ساختار قيمت انرژي را داريد، اگر جامعه همراهي نكند، همان اتفاقات سال ۹۸ رخ خواهد داد. اگر بخواهيد سياست فرهنگي خاصي اعمال كنيد و جامعه همراهي نكند اتفاقات سال ۱۴۰۱ تكرار خواهد شد. بدون اجتماعي كردن هر برنامه‌اي حتي يك كارخانه در يك سطح كوچك، توسعه با مانع مواجه مي‌شود. به طور كلي تصميمات سختي كه امروز كشور ما به آن نيازمند است (كه تنها يك فرصت 10 يا 15 ساله براي اخذ آنها را داريم و بعد از آن ناممكن است) كه بتواند ما از گذرگاه‌هاي سخت به سمت توسعه عبور بدهد. جامعه با نظريه بقا كه صرفا نان و معيشت را تامين كند نمي‌تواند به توسعه دست يابد. بقا پيش‌شرط است، اما جامعه نياز به توسعه و بالندگي دارد. ما بدون نظريه وفاق، چه افقي با گروه‌هاي سياسي، چه وفاق عمودي با جامعه امكان برون‌رفت از پيچيدگي‌ها و بحران‌هاي پيش رو و امروز ايران را نداريم و به توسعه نمي‌رسيم و اين يك نظريه براي آينده ايران است.